Логист - XXI кылымдын кесиби

Логистика – бул материалдык, маалыматтык жана финансылык ресурстардын агымын пландоонун, башкаруунун жана контролдоонун комплекстүү процесси, аларды баштапкы өндүрүүдөн акыркы керектөө жана пайдаланууга чейин кардарлардын суроо талабына канааттандыруу. Логистика тармагы кампа, транспорт, инвентаризацияны башкаруу, жеткирүү чынжырын башкаруу жана маалыматтык технологияларды колдонуу сыяктуу негизги аспектилерди камтыйт.

Заманбап чөйрөдө логистика бизнестин натыйжалуу иштешин камсыз кылууда жана рынокто атаандаштык артыкчылыктарга жетишүүдө негизги ролду ойнойт. «Логистика» термини грекче «logistike» сөзүнөн келип чыккан, которгондо «эсептөө, ой жүгүртүү, жана ой жүгүртүү искусствосу» дегенди билдирет.

Кыргызстанда Логистика 2000-жылдан тарта жеке бизнес рыноктогу атаандаштык бизнести туруктуу өнүктүрүү үчүн, ресурстарды эффективдүү башкарууну талап кылуу түшүнүгү келип чыгып, логистиканы активдүү ишке ашыра баштаган. Бул мамлекеттик органдардын, академиялык сектордун жана коомчулуктун логистикага кызыгуусун арттырууда. Логистика боюнча билимди жайылтууда кыска мөөнөттүү курстар, чет мамлекеттердин жана донордук уюмдардын колдоосу чоң өбөлгө түзүүдө.

Логистиканын экономикадагы маанисин жана актуалдуулугун дүйнөлүк деңгээлде таанымалдуулугун жогорулашы анын жаңы илимий багыт катары түптөлүшүнө шарт түзүлдү. Кыргызстанда логистика тармагында жогорку квалификациялуу кадрларды даярдоо 2011-жылы И.Раззаков атындагы Кыргыз мамлекеттик техникалык университетинин Кыргыз-герман техникалык институтунун курамында түзүлгөн Логистика кафедрасында эң алгачкы логистика тармагындагы кадрлар даярдала баштаган. 2021-жылы Логистика кафедрасы илимий-изилдөө ишмердүүлүгүндөгү, билим берүү тармагында жана эл аралык кызматташтыктын кеңейген жогорку жетишкендиктерин эске алуу менен И.Раззаков атындагы КМТУнун Окумуштуулар кеңешинин чечиминин негизинде Эл аралык логистика жогорку мектеби болуп университеттин түзүмү катары түзүлгөн.

Учурда жогорку мектепте Мамлекеттик жогорку кесиптик билим берүү стандартынын 580 600 - "Логистика" багытында бакалаврларды жана магистрлерди даярдалууда. Логистика кесиби суроо-талапка ээ болуу менен актуалдуулугун жоготпой келүүдө. Учурда студенттердин, практиктердин, логистикалык борборлордун жана Ассоциациялардын саны тездик менен өсүүдө. 2040-жылга чейин Кыргыз Республикасын Туруктуу Өнүктүрүүнүн Улуттук Стратегиясына (ТӨУС - 2040) логистиканы өнүктүрүүгө жана соода-логистикалык борборлорду курууга каржылоо каралуу өлкөбүздүн артыкчылыктуу багыттарын катарын толуктап келүүдө.

Эмне үчүн мен логистика боюнча адис катары окуп жатам?

Студенттердин комментарийлери

Аскербеков Али

Логистика студенти

«Мага сатып алуулардын логистикасын окуганыма көптөгөн факторлор түрткү болду, алардын бири ишкананын ичинде товар жүгүртүү процессин түздөн-түз башкаруу. Бул чөйрөдө өзүмдүн ордумду таап алам деп үмүттөнөм».

Толубаева Диана

Логистика студенти

“Сатып алуулар - бул ар кандай өндүрүштүк же соода-сатык тармактын маанилүү шилтемеси. Менин милдетим - муктаждыктарды аныктоо, керектөөчүлөрдүн белгилүү бир тобун табуу, сатып алууларды пландаштыруу - бул абдан кызыктуу жана суроо-талапка ээ кесип деп ойлойм. Мен өзүмдүн тандоомо эч качан өкүнбөйм деп ишенем”.

Алымкулова Гулкан

Логистика студенти

«Улуу агам мен үчүн ар дайым үлгү болуп келген. Ал логистикалык компанияда иштеген. Жана кээде мени менен иштөөгө алып барчу. Ошентип ал бара-бара өз кесиби жөнүндө көбүрөөк айта баштады. Мага бул багыт жакты. Мен анын жолун жолдоону чечтим. Бул кесиптин бардык кылдаттыктарын жана баалуулуктарын жакшыраак билүү үчүн, сатып алуулар логистикасынын багытын чечтим ».

Салиева Аделина

Логистика студенти

«Сатып алуучу логист болуу супер стресске туруктуу адам болуу дегенди билдирет. Сатып алуулардын логистикасы жаатында иштеген адамдар активдүү жана максаттуу болушу керек, алар белгиленген мөөнөттө, көп маалымат менен иштей алышы жана күтүлбөгөн көйгөйлөрдү тез арада чечиши керек. Бул жерде жакшы эс тутум жана кунт коюу керек. Мага логистика күтүлбөгөндүктөн жагат, кандай болсо да, бул мен тандаган логистикага тиешелүү. Каалаган учурда бардыгы тескери бурулуп кетиши мүмкүн, улам сайын жаңы чакырыктар пайда болот. Кызыктуу, тажабайм. Ошондуктан, мен сатып алуулардын логистикасын тандадым”.

Милдеттер:

Бакалавр-логисттин кесиптик ишмердигинин жогоруда аталган түрлөрү милдеттерди жүзөгө ашыруу үчүн төмөнкү жумуштарды караштырат:

Товарларды, жумуштарды жана кызмат көрсөтүүлөрдү жеткирүү жана сатып алуу логистикасы

1. Ишкананын өндүрүштүк программасын, товарларды, жумуштарды жана кызматтарды белгилүү бир мезгилге сатуу же сатуу планын иштеп чыгууну координациялоо.

2. Материалдык ресурстарга, товарлардын, жумуштардын жана кызмат көрсөтүүлөрдүн мүнөздөмөлөрүнө жана санына болгон муктаждыкты аныктоо.

3. Подряддык уюмдардын жеткирүүчүлөрүнүн рыногун изилдөө, берүүнүн мүмкүн болгон булактарын талдоо жана аныктоо.

4. Сатып алуулардын жана жеткирүүлөрдүн планын түзүү, сатып алуулар кызматындагы ыйгарым укуктардын структурасын жана өкүлчүлүгүн аныктоо.

5. Сатып алуунун баасын жана шарттарын аныктоо, жеткирүүчүлөрдү жана подрядчиктерди тандоо.

6. Сатып алуу жеткирүү келишимин түзүү жана аны башкаруу.

7. Сатып алуу буйрутмасын даярдоо жана жайгаштыруу, буйрутманын аткарылышын көзөмөлдөө жана / же экспедициялоо.

8. Материалдык ресурстарды кабыл алуу, текшерүү, төлөө, эсепке алуу жана сактоо.

Товарларды жана кызматтарды өндүрүү жана сатуу логистикасы

1. Даяр продукцияны өндүрүү жана сатуу планына же керектөөчүлөрдүн буйрутмаларына ылайык негизги өндүрүштүн этаптары жана жумуш орундары арасында материалдык ресурстардын өз убагында, ыргактуу жана натыйжалуу жылышын камсыз кылуу.

2. Даяр продукцияны керектөөчүлөрдүн болжолдоолоруна жана буйрутмаларына негизделген өндүрүштү башкаруу.

3. Жеткирүү жана сатуу кызматтары менен бекитилген бөлүмдөрдүн жана башка компоненттердин өндүрүштүк тапшырмаларынын план-графиктерин иштеп чыгуу.

4. Аткарылып жаткан өндүрүшт контролдоо жана ал үчүн нормативдерди белгилөө.

5. Өндүрүш инновацияларын өнүктүрүүгө жана жайылтууга катышуу.

6. Өндүрүштүк тапшырмаларды аткарууну уюштуруу жана өндүрүштү оперативдүү башкаруу.

7. Даяр продукциянын сапатын жана санын контролдоо, ошондой эле өз баасын азайтуу.

8. Өндүрүш ишканасынын кубаттуулугун болжолдоо үчүн сатуу рыногунда маркетингдик изилдөө.

9. Сатууну илгерилетүү боюнча жарнама жана маалыматтык иш-чаралар.

10. Талапка "ыкчам жооп берүү" ыкмасы менен потенциалдуу сатып алуучуларды аныктоо.

11. Потенциалдуу сатып алуучулар менен сүйлөшүүлөр жана товарларды жеткирүү үчүн керектүү документтерди даярдоо.

12. Ички товарлардын агымдардын кыймылын, анын ичинде ташууну жана сактоону, уюштуруу.

13. Продукциялардын кыймылын, анын ичинде мүмкүн болгон финансылык тобокелдиктерин эске алуу менен каржылоо.

Камдардын логистикасы

1. Камсыздоону камсыздандыруу жана сатып алуу баасынын көтөрүлүшүнөн коргоо.

2. Дүң арзандатууларды үнөмдөө жана транспортто үнөмдөө.

3. Өндүрүштүн натыйжалуулугун жогорулатуу жана кардарларды тейлөө.

4. Географиялык адистештирүү, камдар ишканалардын географиялык адистешүүсүн камсыз кылат, ошондой эле завод материалдык ресурстардын жана керектөөчүлөрдүн жайгашкан жерин эске алышы керек.

5. Ресурстардын консолидациясы ар бир товар түрүн экономикалык пайдалуу партияларда өндүрүүгө жана жеткирүүгө мүмкүндүк берет, ал ассортиментке учурдагы рыноктук талаптан ашып кетет.

6. Суроо-талап менен сунушту теңдештирүү, камдар суроо-талаптын өзгөрүлмөлүүлүгү менен өндүрүштүн натыйжалуулугун камсыз кылат (мисалы, сезондук камдар).

7. Белгисиздиктен коргоо, бул функция камсыздандыруу же буфердик камдар менен жүргүзүлөт.

8. Өндүрүш ассортиментин талапка ылайык өзгөртүү - кардарлардын буйрутмаларын аткаруу үчүн керектүү ассортиментти түзүү.

9. Кампалоо жана сактоо чыгарылган продукциянын көлөмү менен керектөөнүн ортосундагы убакыт айырмасын теңдештирүүгө мүмкүндүк берет жана түзүлгөн камдардын негизинде үзгүлтүксүз өндүрүштү жана жеткирүүнү жүзөгө ашырат.

10. Товарларды сактоо айрым товарларды сезондук керектөөгө байланыштуу дагы зарыл.

11. Товарларды консолидациялоо жана ташуу, транспорттук чыгымдарды азайтуу үчүн, кампа бир нече кардарлар үчүн унаа толугу менен жүктөлмөйүнчө, чакан партияларды бириктирүү функциясын аткара алат.

Шаардык жана эл аралык транспорттун логистикасы

1. Транспорт системаларын, анын ичинде мультимодалдык тутумдарды, транспорттук коридорлорду жана транспорттук чынжырларды түзүү.

2. Мультимодалдык транспорттоодо транспорттун ар кандай түрлөрү боюнча транспорттук процесстерди биргелешип пландаштыруу.

3. Ташуу жана кампалоо процесстеринин технологиялык бирдигин камсыз кылуу.

4. Унаанын түрүн тандоо (авто, деңиз, темир жол ж.б.).

5. Ташуу ыкмасын тандоо (унимодалдык, интермодалдык, аралаш, мультимодалдык).

6. Ташуучуларды жана логистикалык провайдерлерди тандоо.

7. Транспорттук процессти оптимизациялоо.

8. Жеткирүүнүн рационалдуу маршруттарын аныктоо.

Логистикалык маалымат тутумдары

1. Башкаруу чечимдерин кабыл алуу үчүн уюмдун тышкы жана ички чөйрөсүнүн факторлору жөнүндө маалыматтарды чогултуу, иштеп чыгуу жана талдоо.

2. Чечим кабыл алуу, ишти пландаштыруу жана контролдоо максатында маалымат чогултуу үчүн уюмдун ички маалымат тутумун куруу.

3. Уюмдардын иштешинин ар кандай көрсөткүчтөрү боюнча маалымат базаларын түзүү жана жүргүзүү.

4. Негизги бизнес процесстерди жана жеткирүү чынжырлары боюнча жеткирүүчүлөр жана кардарлар менен жалпы маалымат каналдарынын негизинде пландаштыруу жана башкаруу моделдерин синхрондоштуруу.

5. Санариптик логистиканы колдоо үчүн натыйжалуу маалымат тутумдарын түзүү жана пайдалануу.

6. "Виртуалдык реалдуулук" (VR) технологияларын колдонууда материалдык агымдарды башкарууда учкучсуз жүк ташуу техникасын (унааларды, дрондорду, кампанын жүк көтөрүп-түшүрүү жана технологиялык жабдыктарды) колдонуу.

7. Жүк ташуу, кампалоодо жана жүктөрдү иштетүүдө дрондорду колдонуу келечегин изилдөө.

8. Өндүрүш ылдамдыгын жогорулатуу, логистикалык чыгымдарды кыскартуу, кардарлардын көңүлүн көбөйтүү, жеткирүү чынжырларында контрагенттерди кыскартуу жана айлана-чөйрөгө тийгизген таасирин азайтуу үчүн 3D басып чыгарууну (3D-логистика) колдонуу боюнча изилдөө.

9. Логистикалык маалымат тутумдарын өнүктүрүү (SCE, SCMo, SCEM, SCP, логистикалык контролдоо тутумдары, бизнестин натыйжалуулугун башкаруу тутумдары (BPM)); аткаруучу (транзакциялык) жана локалдык логистикалык тутумдар: ERP, WMS, TMS класстары; логистикалык бизнес-процесстерди моделдөө тутумдары (BPMS).

10. Жеткирүү чынжырларында электрондук бизнес үчүн чечимдерди иштеп чыгуу: e-Procurement, e-Fulfilment. Санарип экономикасында ийкемдүү жана динамикалык камсыздоо чынжырларын түзүүнүн келечегин изилдөө; жеткирүү чынжырында санариптик мониторинг жүргүзүү менен товарлардын жана маалымат агымдарынын ачыктыгын жана байкалуусун жогорулатуу.

Тамак-аш технологиясынын логистикасы

Милдеттер:

Магистрлердин кесиптик ишмердүүлүгүнүн милдеттери

Товарларды, жумуштарды жана кызмат көрсөтүүлөрдү мамлекеттик сатып алуулардын логистикасы

1. Сатып алууларды алдын-ала жана кылдаттык менен пландаштыруу, анын ичинде сатып алуулар планын алдын ала бекитүү.

2. Ашыкча татаал, кымбатка турган же көп убакытты талап кылган сатып алуулардын алдын алуу максатында сатып алуулар процессин рационалдаштыруу, бирок ошол эле учурда мамлекеттик каражаттарды сарптоонун жогорку натыйжалуулугун камсыз кылуу.

3. Айкын жана так ченемдик укуктук актылардын жана ведомстволук көрсөтмөлөрдүн колдонулушу, аларды татаалдаштырбоо, аларды сактоо мамлекеттик кардарлар үчүн да, жөнөтүүчүлөр үчүн да кымбатка турбашы керек.

4. Сатып алынган иш-аракеттердин натыйжасында түзүлгөн контракттарды натыйжалуу башкаруу, инвестицияланган мамлекеттик каражаттардын максималдуу кайтарымдуулугун камсыз кылуу.

5. Сатып алууларды тиешелүү деңгээлде уюштуруу үчүн талап кылынган кесипкөйлүккө жетишүүдө сатып алуулар боюнча персоналдын квалификациясын жогорулатуу.

6. Мамлекеттик сатып алуулардын принциптеринин натыйжалуулугун, протекционизмди, ачыктыкты, басмырлабоону, акыйкаттыкты жана отчеттуулукту кабыл алуу.

7. Сатып алуулар процессинин бардык баскычтарын камтыган жана процесстин аягында баалоонун натыйжасында "жакшы тажрыйба" же "начар тажрыйба" деген корутунду түзүү.

8. Сатып алууларды пландаштырууда рынокто товарларды позициялоо моделин колдонуу, бул сатып алына турган товарлардын жана кызмат көрсөтүүлөрдүн маанисин, курчтугун, кирешелүүлүгүн эске алуу менен салыштырмалуу маанисин аныктоого мүмкүндүк берет.

9. Конкурстук соодалоонун жүрүшүндө электрондук тутумду жана мамлекеттик сатып алуулар порталын пайдалануу.

10. Дүйнөлүк Банктын көрсөтмөлөрү жана жол-жоболору боюнча товарларды, жумуштарды жана кызмат көрсөтүүлөрдү сатып алуу, консультанттарды тандоо.

11. Мамлекеттик сатып алуулар тутумунун натыйжалуулугун адекватдуу көрсөткүчтөрүн пайдалануу менен баалоо.

12. Мамлекеттик сатып алууларды өркүндөтүү боюнча билим жана баалуу сунуштар менен алмашуу.

13. Мамлекеттик жана муниципалдык кызматкерлер үчүн форумдар, конференциялар, семинарлар жана окутуу курстары аркылуу сатып алуулар циклин башкаруу жаатындагы эл аралык алдыңкы тажрыйбалар менен алмашуу.

14. Мамлекеттик сатып алуулардын ачык-айкындуулугун жана өркүндөтүлүшүн контролдоо, үгүттөө, потенциалды жогорулатуу иш-чараларын жүргүзүү.

Шаардык жана эл аралык транспорттун логистикасы

1. Транспорттук-логистикалык тутумдарды моделдөө жана транспорттук жана маалымат агымдарын жөнгө салуу.

2. Интеллектуалдык транспорттук тутумдарды өнүктүрүү.

3. Жүк ташуу, кампада сактоо жана жүктөрдү иштетүүдө дрондорду колдонуу келечегин изилдөө.

4. Адамдардын жана материалдардын болжолдуу кыймылынын маршруттарын тандоо.

5. Жылыштыруу токтоосуз жүрүшү үчүн адамдардын кыймылынын ар кандай багыттарын жана материалдардын агымдарын байланыштыруучу түйүндөрдү аныктоо.

6. Ташыла турган материалдардын көлөмүнө, санына жана физикалык касиеттерине, ошондой эле тейлөө сапатына керектөөчүлөрдүн талабына жараша тиешелүү автоунааларды тандоо.

7. Ташуунун коопсуздугу жөнүндө кам көрүү.

8. Транспорттук көйгөйлөрдү чечүүгө көмөктөшүүчү жана ишкананын кардарлары, жеткирүүчүлөрү, автоунааларды жана башка транспорт каражаттарын пайдалануу жана жайгашкан жери жөнүндө маалыматты камтыган маалыматтык тейлөө тутумун иштеп чыгуу.

9. Компания өзүнүн унаа каражаттарын колдонобу же транспорттук оператордун кызматына кайрылабы, суроону чечүү.

10. ГЛОНАССты, автоматтык түрдө салмакты өлчөө көзөмөлдү колдонуу тутумдарын, каршеринг, транспортту көзөмөлдөө жана башкаруу алгоритмдерин автоматташтыруу.

11. Транспорттук жана логистикалык кызмат көрсөтүүлөр рыногуна мониторинг жүргүзүү.

12. Жол тармагын стандартташтыруу жана шайкеш келтирүү - жол кыймылын башкаруунун ылайыкташтырылган тутуму; чек ара жана бажы бекетин өтүү; жол кыймылынын шарттары жана жол иштери жөнүндө маалымат; жүк ташуучу унаа токтотуучу жайлар; өзгөчө кырдаалдар; оңдоо, колдоо жана тейлөө; коркунучтарды башкаруу тутумдары.

Ресурстарды натыйжалуу иштеткен өндүрүш логистикасы

1. Компаниялардын жана бүтүндөй жеткирүү чынжырларынын атаандаштыкка жөндөмдүүлүгүн жогорулатуу үчүн санариптик логистиканы жана ресурстарды үнөмдүү өндүрүш инфраструктурасын түзүү.

2. Виртуалдык өндүрүштүк ишкананын концепциясын жана заманбап маалымат технологияларына негизделген жеткирүү чынжырларында бирдиктүү маалымат мейкиндигин түзүү принциптерин изилдөө.

3. Жеткирүү чынжырларында санариптик мониторинг жүргүзүү үчүн товарлардын жана маалымат агымдарынын ачыктыгын жана байкалуусун камсыз кылуу.

4. 3D басып чыгарууну (3D-логистика) өндүрүш ылдамдыгын жогорулатуу, логистикалык чыгымдарды кыскартуу, жеткирүү түйүндөрүндө подрядчыларды кыскартуу жана алардын айлана-чөйрөгө тийгизген таасирин азайтуу үчүн колдонуу.

5. Tarakos VR Build, 3D дизайн, AnyLogic виртуалдык технологияларын колдонуу менен өндүрүш процесстерин моделдөө жана симуляциялоо.

6. Агрочөйрөөдөгү фермерлердин продукциясын өндүрүү, кайра иштетүү, ташуу, сактоо жана жеткирүү үчүн соода-логистикалык борборлорду (СЛБ) долбоорлоо.

7. ийкемдүү пландаштыруу (flexibility), сарамжалдуу өндүрүш (leanness) жана суроо-талапка тез жооп берүү (just in time, quick response) түшүнүктөрүн колдонуу менен өндүрүш процесстерин моделдөө.

8. Өнөр жай ишканаларында автоматтык түрдө башкарылуучу автоунааларды жана 3D-визуализациясы бар алып жүрүүчү роботторду киргизүү жана өнүктүрүү келечегин изилдөө.

9. Өндүрүштүк жана бизнес-процесстик экономикалык жана математикалык моделдөө.