Мамлекеттер дүйнөдөгү товарлардын жана кызматтардын эң ири кардарлары болуп саналат. Open Contracting Partnership акыркы эсептөөлөрүнө ылайык, өкмөттөр мамлекеттик сатып алуулар аркылуу жыл сайын болжол менен 13 триллион доллар сарптайт. Республикалык деңгээлде чыгашалар ИДПнын 10-20%ын түзөт. Жыл сайын Кыргызстандын мамлекеттик сатып алуулар рыногу аркылуу болжол менен >650 миллион доллар өтөт. Сатып алуулардын көбү улуттук деңгээлде ишке ашса да, ал жергиликтүү жана муниципалдык бюджеттердин жалпы чыгымдарынын чоң үлүшүн түзөт. Мамлекеттик сатып алуулар системасынын сапатына жогорку деңгээлдеги мониторинг жүргүзүү саясаты – мамлекеттик финансы чөйрөсүндө саясатты түзүүчү органдын маанилүү функцияларынын бири болуп саналат. Мониторинг сатып алуулар жөнүндө мыйзамдар жана ченемдик укуктук актылар чөйрөсүндөгү түзүмдүк көйгөйлөрдү, аларды колдонуу практикасын аныктоого, рыноктогу дисбаланстарды же экономиканын бүтүндөй секторлорунун алсыз жактарын аныктоого жардам берет.
Мамлекеттик сатып алуулар боюнча бизнес чалгындоо модулу – бул мамлекеттик сатып алуулар дүйнөсүндө тез жана так багыттоого жана мамлекеттик сатып алуулар функциясынын аткарылышы боюнча түшүнүк алууга жардам берген акысыз көп функциялуу курал. Аналитикалык модулда Кыргызстандын мамлекеттик сатып алуулар системасы аркылуу жүргүзүлгөн бардык мамлекеттик сатып алуулар боюнча маалыматтар камтылган.
Мамлекеттер дүйнөдөгү товарлардын жана кызматтардын эң ири кардарлары болуп саналат. Open Contracting Partnership акыркы эсептөөлөрүнө ылайык, өкмөттөр мамлекеттик сатып алуулар аркылуу жыл сайын болжол менен 13 триллион доллар сарптайт. Республикалык деңгээлде чыгашалар ИДПнын 10-20%ын түзөт. Жыл сайын Кыргызстандын мамлекеттик сатып алуулар рыногу аркылуу болжол менен >650 миллион доллар өтөт. Сатып алуулардын көбү улуттук деңгээлде ишке ашса да, ал жергиликтүү жана муниципалдык бюджеттердин жалпы чыгымдарынын чоң үлүшүн түзөт. Мамлекеттик сатып алуулар системасынын сапатына жогорку деңгээлдеги мониторинг жүргүзүү саясаты – мамлекеттик финансы чөйрөсүндө саясатты түзүүчү органдын маанилүү функцияларынын бири болуп саналат. Мониторинг сатып алуулар жөнүндө мыйзамдар жана ченемдик укуктук актылар чөйрөсүндөгү түзүмдүк көйгөйлөрдү, аларды колдонуу практикасын аныктоого, рыноктогу дисбаланстарды же экономиканын бүтүндөй секторлорунун алсыз жактарын аныктоого жардам берет.
Мамлекеттик сатып алуулар боюнча бизнес чалгындоо модулу – бул мамлекеттик сатып алуулар дүйнөсүндө тез жана так багыттоого жана мамлекеттик сатып алуулар функциясынын аткарылышы боюнча түшүнүк алууга жардам берген акысыз көп функциялуу курал. Аналитикалык модулда Кыргызстандын мамлекеттик сатып алуулар системасы аркылуу жүргүзүлгөн бардык мамлекеттик сатып алуулар боюнча маалыматтар камтылган.
OECDнин мамлекеттик сатып алуулар боюнча тажрыйбасы көрсөткөндөй, натыйжалуу сатып алуу системасы төмөнкүлөргө ээ болуш керек:
Элестеткиле, сиз Каржы министрлигине мамлекеттик сатып алуулар бөлүмүнүн башчысы кызматына дайындалдыңыз жана сиздин милдетиңиз мамлекеттик сатып алуулар системасын реформалоо жана өркүндөтүү. Бирок эмнеден баштоо керек? Системалык көйгөйлөр кайда экенин, адам фактору жана конкреттүү кардардын абийирсиздиги кайсы жерде роль ойноорун кантип аныктоого болот? Саясатты кабыл алуу сандык жана сапаттык изилдөөлөргө негизделиши керек, ошондуктан ар кандай чечимдер маалыматтарга негизделет. Бирок, терең талдоосуз да, бир катар негизги көрсөткүчтөр сизге мамлекеттик сатып алуулар тармагынын абалынын тез сүрөтүн бере алат.
NB! Системалык көйгөйлөрдү чечүү үчүн оюндун эрежелерине (мыйзамдарга же ченемдик актыларга) өзгөртүүлөрдү иштеп чыгуу зарыл жана компетенттүү менеджерди дайындоо менен адам фактору жоюлат.
Биринчиден, сатып алуулар рыногунун көлөмүнө көңүл буруу керек. Ал жыл үчүн сатып алуулардын жалпы наркы катары эсептелет. Көбүнчө бул көрсөткүч мамлекеттик сатып алуулар системасы аркылуу бөлүштүрүлгөн ИДПнын %ын алуу үчүн өлкөнүн ИДПсы менен корреляцияланат.
NB! Жылдык көлөмдүн көбөйүшү же азайышы жалпы экономикалык абалды көрсөтүп турат, ошондой эле мамлекеттик контракттар аркылуу экономиканы колдоо же калыбына келтирүү боюнча өкмөттүн аракеттерин көрсөтүшү мүмкүн.
Мамлекеттик сатып алуулардын натыйжалуулугун талдоодо көптөгөн ыкмалар бар. Макродеңгээл үчүн биз сатып алуу процессинин сапатына баа берүүнү, рыноктук мамилелердин иштешине жана рынокто монополия болбошуна ынанууну сунуштайбыз.
Мамлекеттик сатып алуулар процесси «Мамлекеттик сатып алуулар жөнүндө» мыйзамда жана Финансы министрлигинин мыйзам алдындагы актыларында кеңири баяндалган. Бирок аны бир аз жөнөкөйлөтүп, кыскача төмөнкүчө сүрөттөсө болот:
Детально процесс проведения государственных закупок описан в законе “Про государственные закупки” и подзаконных актах Министерства финансов. Но немного упростив, кратко его описать можно следующим образом:
Тендер өткөрүү процесси жана мамлекеттик сатып алууларды эффективдүү башкаруу үчүн саясатчыга кандай маалыматтарды чогултуу максатка ылайыктуу экендиги жөнүндө көбүрөөк билүү үчүн, Кыргызстандын Финансы министрлигинин маалымат басылмасында камтылган Open Contracting Data Standard (OCDS) окуп чыгыңыз.
Ачык келишимдик маалыматтар стандартындагы сатып алуу цикли
Сатып алуу процессинин сапаты сатып алуу процессинин үч негизги баскычы боюнча бааланат:
Кыргызстанда машина окуй турган маалыматтар негизинен экинчи этапта жарыяланат, ошондуктан биз ага көңүл бурабыз. Биринчи жана үчүнчү этаптар конкреттүү сатып алуучу уюмда болгон маалыматтардын жардамы менен бааланышы мүмкүн. Окутуу программасынын алкагында биз Кыргызстандын Каржы министрлигинин APIде жарыяланган индикаторлорду колдонуу менен чектелебиз.
Ошентип, баштайлы - негизги көрсөткүчтөр панели космостук кеменин башкаруу панелине окшош жана мамлекеттик сатып алуулар дүйнөсүндө навигация менен ар кандай деңгээлдеги менеджерлерге жардам берүү үчүн иштелип чыккан. Туура тандалган статистикалык тандоо өлкөнүн бүтүндөй мамлекеттик сатып алуу процессинде системанын “тоскоолдуктарын” көрүүгө жардам берет. Келгиле, бул чоңду кантип башкарууну чогуу аныктайлы:
Жарыяланган жана өткөрүлгөн сынактардын санынын катышы бардык сынактар ийгиликтүү аяктай электигин көрсөтүп турат. Бир жарнаманын ичинде бир нече лот камтылышы мүмкүн. Кээ бир лоттор да ийгиликтүү болбой калышы мүмкүн, андыктан жарыяланган жана аяктаган лоттордун санынын же наркынын катышын эсептөө аркылуу так сүрөттү көрүүгө болот.
NB! Мисалы, саламаттыкты сактоо тармагында сатып алууда өзүнчө лот дары-дармек менен камсыз кылуу үчүн, дагы бир лот - медициналык буюм менен камсыз кылуу үчүн, үчүнчү лот - дары-дармек каражаттарынын жана аппараттардын айкалышы үчүн. Сизге аукциондо өндүрүүчү же ортомчу келеби, товарлардын, жумуштардын же кызмат көрсөтүүлөрдүн баасы тендердик документациянын дизайны менен тыгыз байланышта болот.
Парадоксалдуу, мамлекеттик кызматкерлер үчүн эң маанилүү көрсөткүчтөрдүн бири – бул “каражатты пайдалануу%ы”. Ал ишке ашырылып жаткан мамлекеттик долбоорлордун/программалардын үлүшүн көрүүгө мүмкүндүк берет. Мамлекеттик сатып алуулар процессинин натыйжалуулугун баалоо кыйын болгондуктан жана каражаттардын өздөштүрүү %ын эсептөө оңой болгондуктан, көп учурда мамлекеттик кызматкерлердин ишмердүүлүгүн баалоо көрсөткүчтөрү атайын каражаттардын өздөштүрүлүшү менен байланышкан. Каражат өздөштүрүлбөгөн учурда мамлекеттик кызматкерге сөгүш берилет же жумушунан айрылышы мүмкүн, ал эми сатып алуулардын төмөнкү эффективдүүлүгү жана контракт боюнча иштеген кызматкердин жоопкерчилиги дагы деле далилдениши керек. Аналитикалык модулда "Аятырылды" жана "60+ күн жүрүп жатат" лотунун статусун тандоо аркылуу Аякталган соодалардын үлүшүнүн көрсөткүчүн көрүүгө болот. Товардык топтор боюнча талдоо (ОКГЗ коддору боюнча) экономиканын ар кандай секторлорунун структуралык проблемаларын сунуш кыла алат.
NB! Аткаруучулук тартиптин төмөндүгүнөн жана жоопкерчиликтин жоктугунан сатып алуучулар көп учурда мамлекеттик сатып алуулар системасындагы тендерлердин статусуна өзгөртүүлөрдү киргизишпейт жана алар иш жүзүндө бүткөрүлгөнүнө карабастан, «60+ күн жүрүп жатат» статусунда кала беришет.
NB2! Ошон үчүн кээде жамгырда же кышында төшөлгөн асфальтты көрөсүң.
Жеткирүүчүлөрдү аныктоонун атаандаштык ыкмаларынын жалпы көлөмүндө ишке ашпай калган жол-жоболордун чоң бөлүгү рыноктун катышуучулары менен жакшыраак иштөөнүн зарылдыгын, балким, жеткирүүчүлөрдүн жетишсиздигин жана экономиканын айрым секторлорун өнүктүрүүгө мамлекеттин күч-аракетинин зарылдыгын же аларды тартуу үчүн шарттарды түзүүнү көрсөтүшү мүмкүн. чет элдик компаниялар улуттук рынокко.
NB! 2020-жылга салыштырмалуу Кыргызстанда ишке ашпай калган сатып алуулардын көрсөткүчү кыйла начарлап, 2021-жылы 6,3%дан 14%га чейин өстү.
Жарыяланган сатып алуулардын жалпы санында жокко чыгарылган сатып алуулардын үлүшү динамикалуу өзгөрүп жаткан рыноктук шарттарды же сатып алуучу уюмдардын начар пландоосун көрсөтүшү мүмкүн. Жокко чыгарылган сатып алуулардын санына, жокко чыгаруунун негиздерине жана кайсы этапта жокко чыгарылганына көңүл буруу маанилүү) - мунун баары сатып алуучу уюмдар тарабынан колдонулган сатып алуу практикасын түшүнүүгө жардам берет. Сүрөттүн жакшырып же начарлап баратканын билүү үчүн динамикада бул көрсөткүчкө көңүл буруу зарыл. Сатып алуулардын кээ бир жаман ыкмаларын сатып алууларды жүргүзүүгө ыйгарым укуктуу кызматкерлердин квалификациясын жогорулатуу жолу менен, ал эми кээ бирлерин компетенттүү контролдоочу органдар тарабынан жоопкерчиликке тартуу жолу менен жоюуга болот.
NB! Кээде потенциалдуу жеткирүүчү ага аукциондо жеңишти ыйгаргандан кийин келишимге кол койбой калган учурлар болот. Көптөгөн өлкөлөрдө кардарлар мындай берүүчүлөргө жаза колдонууга укуктуу, анын ичинде. кара тизмеге киргизүү жана кийинки аукциондорго катышууга тыюу салуу.
«Сатып алуучу уюмдардын саны» жана «камсыздоочулардын саны» көрсөткүчтөрү өзү эле айтып турат. Бир өзгөчөлүгү бар – Кыргызстандын мыйзамдык базасында аукционго катышып, бирок утуп албаган компаниялар да иш жүзүндө эч кандай товар жеткирбесе да камсыздоочулардын катарында каралат.
NB! Бул атаандаштыкка көз салып, жеңүүчү компанияны "жабуу" үчүн тендерге катышкан компанияларды эсепке алуу үчүн маанилүү метрика болушу мүмкүн. Мындай гипотезаны өркүндөтүлгөн аналитика модулу аркылуу текшере аласыз.
NB! Статикалык көрсөткүчтөрдү чечмелөө кыйын. Мисалы, 15 000 камсыздоочуну кантип түшүнсө болот, бул көпбү же азбы? Бул көрсөткүчтү өлкөдөгү активдүү ишканалардын жана жеке ишкерлердин жалпы саны менен салыштырып көрсөк болот. Ошондой эле, динамикадагы бул көрсөткүч бизге жашыруун түшүнүктү ачып бере алат (мисалы, анын жылдан-жылга кыскарышы рыноктук шарттардын начарлашын жана тескерисинче өркүндөгөндүгү болушу мүмкүн).
Ар бир өкмөт иш менен камсыз кылууну жана казынага салык чогулуусун көбөйтүү үчүн улуттук өндүрүүчүгө колдоо көрсөтүүгө кызыгат. Жана ошого жараша мамлекеттик контракттардагы резидент эместердин үлүшүнө мониторинг жүргүзөт. Резидент эмес компаниялардын чоң пайызы өлкөнүн экономикасынын айрым тармактарынын өнүкпөгөндүгү жөнүндө айтып, өкмөткө аракеттерди кайсы багытта жүргүзүү керектигин көрсөтө алышат. Ошондой эле, бул кесип экономиканын белгилүү бир чөйрөлөрүндө жана уячаларында башка өлкөлөргө көз карандылыкты көрүүгө мүмкүндүк берет. Сиз өзүнчө рынокту тандап (ОКГЗ коду же сатып алуу буюму боюнча) жана чет элдик компаниялар утуп алган контракттардын жалпы наркын көрө аласыз.
NB! Экономиканын глобалдашуусу менен башка өлкөлөрдүн мамлекеттик сатып алууларына катышуу мүмкүнчүлүктөрү кеңейүүдө. Евразия экономикалык биримдиги Кыргызстандын компанияларына мүчө өлкөлөрдүн сатып алууларына катышууга мүмкүнчүлүк берет.
Дүйнөлүк соода уюмунун Мамлекеттик сатып алуулар боюнча келишимине кошулуу Кыргызстан мүчөлүк сүйлөшүүлөрүн ийгиликтүү аяктаса, ошондой мүмкүнчүлүктөрдү ачышы мүмкүн.
"Рейтингдер" диаграммасы суроолорго жооп берүүгө жардам берет: Ким сатып алат?; Эмне сатып жатат?; Ал кимден сатып алат?; Ал кайдан сатып алат?; Ал кантип сатып алат? Бул суроо-талап жана сунуш, буюмдар жана сатып алуу ыкмалары боюнча рыноктун лидерлерин көрүүгө мүмкүндүк берет. Белгилей кетчү нерсе, бизнес-чалгындоо куралынын артыкчылыгы - "360 градус" маалыматтарды талдоо мүмкүнчүлүгү сиз тандаган чыпкаларга жараша көптөгөн жаңы түшүнүктөрдү алат. "Рейтингдер" диаграммасында үлгүлөрдүн 30дан ашык мүмкүн болгон комбинациялары бар, анын аркасында ар бириңиздер сиз үчүн кызыктуу түшүнүктөрдү таба аласыз.
NB! Которуу "Рейтингдер" диаграммасынын капталындагы ачылуучу тизмеде. Рейтингдерди баасы боюнча да, келишимдердин жана лоттордун саны боюнча да сорттоого болот.
NB2! Белгилүү бир нерсени издөө үчүн, лоттун аталышы боюнча издөө аркылуу тандооңузду кыскарта аласыз. кардарлар дайыма эле сатып алгысы келген буюмдун атын так көрсөтө бербестигин эстен чыгарбоо керек, кээде бир эле товардын аталышы ар кандай жолдор менен жазылышы мүмкүн. Лоттун аталышынын чыпкасына бир эле продуктунун ар кандай аталыштарын тандоого киргизүү үчүн төмөнкү формуланы колдонуу керек - мисалы ((*сүт*)|(*сүт азыктары*).
Камсыздоочулардын географиясы кайсы региондордон товарлардын айрым топтору жеткирилип жатканын айтып бере алат же чет өлкөлүк жөнөтүүчүлөрдүн %ын көрө аласыз. Аймагыңыздагы сатып алуучуларды сегменттөө үчүн, сиз картадан аймакты тандап, аны тандоолорго кошуп, аймактагы абалды көрө аласыз.
Кардардын географиясы Региондордун контекстиндеги маалымат сатып алуулардын аймактык өзгөчөлүктөрүн аныктоого жардам берет жана региондук бийлик органдарынын ишинин натыйжалуулугу жөнүндө кыйыр түрдө айта алат.
"Динамика" диаграммасы ай сайын жарыяланган тендерлердин лотторунун жана алардын статустарынын өзгөрүшүн чагылдырат. Бул диаграмма тигил же бул сектордун, аймактын же тигил же бул кардардын сатып алууларындагы көйгөйлөр башталган мезгилди көрүүгө жардам берет. Мисалы, бул диаграммада Форс-мажордук түздөн-түз сатып алуу ыкмасын колдонуунун негиздемеси коронавирустук пандемия учурунда – шашылыш сатып алуулардын туу чокусу качан жана кайсы товардык товарлар үчүн жана кырдаал качан жакшыра баштаганы так көрсөтүлгөн.
Сатып алуу процедураларынын натыйжалуулугунун маанилүү көрсөткүчү болуп аларды ишке ашыруунун узактыгы жана этаптардын ар биринин мөөнөттөрү саналат. Процедура канчалык узакка созулса, бизнес ошончолук көп чыгымга учурайт. №2 кошумча барагында сиз тендердик процедуралардын этаптарына канча убакыт кетээрин, ким сатып алганына, эмне сатып алганына жана товарларды же кызматтарды кандай ыкма менен сатып аларын биле аласыз.
Сатып алуу ыкмаларын талдоого, атап айтканда, конкурстук жана конкурстук эмес ыкмалар менен жүргүзүлүүчү сатып алуулардын үлүшүнүн катышына көңүл буруу зарыл - бул сизге өлкөдө сатып алуулардын канчалык деңгээлде практикасы рынокко негизделгенин, же Кардарлардын арасында "кол менен башкаруу" практикасы басымдуулук кылат. Сиз маалыматты процедуралардын санынын жана суммасынын контекстинде көрө аласыз. Сатып алуу ыкмаларынын аспектисин “Рейтингдер” диаграммасынын ылдый түшүүчү тизмесинен тандай аласыз.
NB! Бир жеткирүүчү келген конкурстук жол-жоболор боюнча жарыяланган тендерлер да атаандаштык деп эсептелет, бирок иш жүзүндө алар бизнес аукционго келбей жаткан “себептер” же “чектөөлөр” бар экенин көрсөтүп турат. Саясатты түзүүнүн мындай себептерин деталдуу талдап чыгуу – мындай учурларды контролдоочу органдарга өткөрүп берүү же экономиканын айрым тармактарында бизнести өнүктүрүүнү стимулдаштыруу зарыл. Сиз аларды №2 жана №3 сценарийлерде же өркүндөтүлгөн аналитика модулунда аныктай аласыз.
Аткарылган жол-жоболордун саны, наркы жана өзгөчө тике сатып алуу ыкмасын тандоонун негиздемеси боюнча түз сатып алуу ыкмасын колдонуу практикасын өзүнчө талдоо татыктуу.
NB! Кээ бир сатып алуучулар атаандаштык жол-жоболору аркылуу арзаныраак сатып алынышы мүмкүн болгон товарларды жана кызмат көрсөтүүлөрдү атаандаштыксыз сатып алуу менен түз сатып алууларды жүргүзүү укугун кыянаттык менен пайдаланып, бюджеттик каражаттарды натыйжасыз пайдаланышат. Атаандаштыктан тышкаркы жол-жоболор минималдуу болушу керек жана келишимдин жалпы наркынын 10% ашпоого тийиш (OECD). Конкурстук эмес сатып алуулардын жол-жоболорун колдонуунун жогорку деңгээли заказчы тарабынан атаандаштыкты бузууну жана коррупциялык актыларды көрсөтүүсү мүмкүн, мунун себептерин андан ары иликтөө керек.
NB2! Мамлекеттик финансыны башкарууну жана отчеттуулукту баалоо принциптери (PEFA) эң жогорку “А” рейтингин алуу талабын камтыйт – контракттардын жалпы наркынын 80% же андан көбү конкурстук ыкмалар аркылуу ыйгарылат; эгерде бул пайыз 60%дан аз болсо - мамлекеттик сатып алуулар системасы эң төмөнкү "D" рейтингин алат.
Атаандаштыктын деңгээлинин негизги көрсөткүчтөрүнүн бири болуп лот боюнча берилген өтүнмөлөрдүн орточо саны саналат. Аны сатып алуу объектилеринин (товарлар, кызмат көрсөтүүлөр жана жумуштар же ОКГЗ) категорияларынын контекстинде кароо максатка ылайыктуу.
NB! Атаандаштыктын төмөн деңгээли бизнестин кандайдыр бир себептерден улам мамлекеттик сатып алууларга катышууну каалабай жатканын көрсөтүшү мүмкүн. Бул факторлор атаандаштыкты күчөтүү боюнча чараларды сунуштоо үчүн дагы изилдениши керек.
Атаандаштыктын экинчи күчтүү көрсөткүчү болуп четке кагылган өтүнмөлөрдүн орточо саны саналат. Жеткирүүчүлөр төмөн сапаттагы товарларды сунушташат жана мындай өтүнмөлөр четке кагылышы керек, бирок алардын көбү жеке компаниялардын пайдасына бизнеске карата басмырлоону көрсөтүшү мүмкүн.
Камсыздоочуларды аныктоонун атаандаштык ыкмаларынын натыйжалары боюнча түзүлгөн келишимдер үчүн “Үнөмдөө” көрсөткүчү сатып алынган товарлардын күтүлгөн жана иш жүзүндөгү наркынын ортосундагы айырманы көрсөтөт. Белгилей кетсек, "үнөмдөө" көрсөткүчү дайыма эле оң боло бербейт. Бул бир жагынан бюджеттик каражаттарды үнөмдөөгө, ал эми экинчи жагынан, чоң айырмачылыктар (> 15%) болгон учурда күтүлүп жаткан нарктын начар пландаштырылышынан кабар бере алат. Начар пландаштыруунун себеби эмнеде - рыноктун татаалдыгы, сатып алуучунун кесипкөйлүгүнүн жоктугу, мүмкүн болгон кыянатчылыктар жана башкалар - ар бир учурда өзүнчө түшүнүү керек.
Эгерде тендердик мезгилдин орточо узактыгы өтө кыска болсо, анда бизнестин тендердик сунушту даярдоого жана аны бардык белгиленген жол-жоболор боюнча берүүгө үлгүрбөй калышы мүмкүн. Тендердик мезгилдин узактыгы берүүчүгө тендерди аныктоого жана өзүнүн сунушун даярдоого жетиштүү убакыт берүү үчүн сатып алуунун ыкмасын жана предметин чагылдырууга тийиш. Мисалы, курулуш иштерин сатып алуу үчүн бул мөөнөт сүт сатып алууга караганда көбүрөөк болушу керек.
Рыноктун концентрациясынын диаграммасы ар бир жеке продукт тобунун ичиндеги өнүм топтору жана камсыздоочулар боюнча рыноктун структурасын жакшы карап берет. Бул рыноктун монополияланбагандыгына ынанууга мүмкүндүк берет. Рынокту монополиялаштыруу жана монополиялык абалды кыянаттык менен пайдаланган учурда саясатчы рынокту монополияга каршы органдар аркылуу жөнгө салууга тийиш.
Мамлекеттик сатып алуулар системасынын бардык компоненттери туура иштеп жатканын түшүнүү үчүн саясатчыда рыноктон кайтарым байланыш сигналдарына мониторинг жүргүзүү үчүн куралдар болушу керек. Эгерде рыноктун катышуучулары өздөрүнүн тендердик табыштамаларын баалоодо дискриминацияны же адилетсиздикти же адилетсиз дисквалификацияны байкаса, алар даттануу органына даттануу менен кайрыла алышат.
Белгилүү бир кардар боюнча даттануулардын орточодон жогору болушу кардарлардын бир жактуу мамилесин көрсөтүшү мүмкүн. Ал эми даттануулардын санынын динамикасы боюнча өсүшү мамлекеттик сатып алуулар чөйрөсүндө сатып алуулар практикасынын начарлаганын көрсөтүп турат.
Арыздын абалы бизге арыздын жыйынтыгын көрсөтүп турат. Даттануу канааттандырылган учурда көзөмөл органы кардарга анын мыйзамсыз чечимин жокко чыгаруу зарылдыгы жана сот адилеттигин калыбына келтирүү боюнча талап кылынган чаралар жөнүндө кабарлайт. Кыйыр түрдө бул көрсөткүч бизнес үчүн өз укуктарын ишке ашыруу канчалык реалдуу экенин айтып бере алат. Бул көрсөткүч сатып алуу объектилеринин категориялары (товарлар, кызмат көрсөтүүлөр жана жумуштар), жол-жоболордун түрлөрү боюнча, рыноктун секторлору (энергетика, саламаттыкты сактоо ж.б.) боюнча отчеттук жыл жана өткөн жылдар боюнча каралышы мүмкүн.
Сиз кенири аналитика модулунан даттануулар тууралуу бул маалымат тууралуу көбүрөөк биле аласыз.
Апелляциялык органдын чечимине макул болбогон компаниялар алардын үстүнөн сотко кайрыла алышат. Апелляциялык органдардын ишинин натыйжалуулугун тереңирээк талдоо жүргүзүлүп жаткан контролдук чаралардын санын жана алардын натыйжалуулугун текшерүү жолу менен жүргүзүлүшү мүмкүн. Сот реестри аркылуу.
Жыйынтыктоо:
Бул көрсөткүчтөрдүн тизмеси толук эмес, сатып алуу процесси боюнча түшүнүк бере турган дагы көптөгөн индикаторлор бар, бирок сиз пландоо процесси, рынокту талдоо жана келишимди аткаруу боюнча тиешелүү маалыматтарга ээ болушуңуз керек.
Тилекке каршы, кардарлар менен камсыздоочулардын бири-бирине болгон ишеним деңгээли сыяктуу мамлекет тарабынан өлчөнбөгөн көрсөткүчтөр бар. Катышуучулардын ишенимин камсыз кылуучу мамлекеттик системалар бардык тараптар үчүн транзакциялык чыгымдарды олуттуу кыскарта алат жана бүтүндөй процесстин натыйжалуулугун жогорулата алат.
Мындан тышкары, саясатчы мамлекеттик сатып алуулар боюнча окутуунун сапатына мониторинг жүргүзүүгө тийиш, бул үчүн тендердик комиссиялардын мүчөлөрүнүн же мамлекеттик сатып алууларды жүргүзүүгө ыйгарым укуктуу субъектилердин квалификациясын жогорулатууга ресурстарды инвестициялоо зарыл.
Жогорудагы компоненттердин бардыгын камтыган жогорку сапаттагы мониторинг башкарууга система деңгээлинде көйгөйлүү маселелерди аныктоого, негизделген башкаруу чечимдерин кабыл алууга жана ишке ашырылган өзгөртүүлөрдүн натыйжаларына көз салууга мүмкүндүк берет. Белгилей кетсек, мындай мониторинг саясатты түзүүчүгө гана эмес, мамлекеттик мекеменин, борбордук сатып алуу органынын же мамлекеттик сатып алуулар департаментинин жетекчилерине да жардам бере алат.
