Балдын экспортунда нарк чынжыры
Докт., проф. Акылбек Уметалиев (Кыргыз Мамлекеттик Техникалык Университети, Кыргызстан)
Аннотация
Бул макалада Кыргыз Республикасынан экспорттолуучу балдын нарк чынжырчасын түзүү маселеси каралат.
Жылдык өндүрүмү 12000 тонна, 500 тонна экспорттолот. Балдын өндүрүшүн оптималдаштыруунун үч баскычында берүү чынжырынын иштеши боюнча маалымдама (SCOR модели) ылайыкташтырылган. Изилдөөнүн төмөнкүдөй ыкмалары колдонулган: кызматтык изилдөө, өндүрүүчүлөр жана керектөөчүлөр жөнүндө сурамжылоо, тиешелүү уюмдар чекене сатуучулар менен маектешүү. Оптимизациянын баштапкы этабында аарылардын колониясынын санын пландаштырууну жүргүзүү сунушталат. Аарылардын колониялары үчүн табигый ресурстарды кантип натыйжалуу пайдалануу керек - пайдалуу флораны (гүлдөрдүн ширесин чогултуу үчүн өсүмдүктөрдүн гүлдөгөн массасын) табуу жана климаты мыкты (температура, нымдуулук, күн нуру, абанын кыймылы) болгон аймактарды табуу бул аралык баскычтагы иш-аракеттердин планына кирет. Табигый тоо ландшафттары, күн, аба, суу балга өзгөчө сапаттарды берет, андыктан рынокту илгерилетүүнүн акыркы этабында бал уникалдуу продукт катарында потенциалдуу статуска ээ болушу керек. Бал өндүрүүчүлөр үчүн экспорттун эки оптималдуу варианты бар. Биринчиси - балды 0.1-0.2 л. идишке куюп, аны кымбат премиум өнүмү катары жайгаштыруу. Маркетингдин жогорку чыгымдары жеткирүү чынжырындагы жогорку кошумча нарк менен жабылат. Экинчиси, балды ири өлчөмдөгү 20-30 л. идишке, андан ары сатып алуу үчүн сатып алуучунун аймагына жеткирүү. Кепилденген продукцияны сатуу жана сатуунун жогорку кирешелүүлүгү менен бал өндүрүүчүлөр үчүн жагымдуу тандоо. Изилдөөлөрдүн жыйынтыктары боюнча бал өндүрүүнүн көлөмүн 30%га, экспорттун көлөмүн 7%га чейин жогоруулашы мүмкүн.
