Кыргыз Республикасында мамлекеттик сатып алуулар тутуму

Байзаков Нурида Асановна Кыргыз Республикасынын Финансы министрлигинин алдындагы Мамлекеттик сатып алуулар департаментинин директору

Мамлекеттик сатып алуулар - бул мамлекеттик каражаттары эсебинен жүргүзүлүүчү мамлекеттин муктаждыктары үчүн товарларды сатып алуу, жумуштарды аткаруу жана кызмат көрсөтүүлөрдүн ар кандай түрлөрүн көрсөтүү. Адатта, мамлекеттик сатып алуулар коомдук турмуштун бардык чөйрөлөрүнө (кеңсе буюмдарын, эмеректерди сатып алуудан, имараттарды, курулмаларды куруудан баштап медициналык шаймандарды, унаа каражаттарын, дары-дармектерди жана тамак-аш азыктарын сатып алууга чейин) таасир этет. Ийгиликтүү жүргүзүлгөн мамлекеттик сатып алуулардын жылдык көлөмү 63,0 миллиард сомдон ашык. Мисалы, 2019-жылы 63,2 млрд сомго 77477 тендер ийгиликтүү өткөрүлүп, анын ичинен - 33,8 млрд сомго товарлар, 18,1 млрд сомго жумуштар, 11,3 млрд сомго кызмат көрсөтүүлөр. Салыштырмалуу 2018-ж. жалпы суммасы 69,9 млрд сомго 87159 тендер ийгиликтүү өткөрүлүп, анын ичинен товарлар 43,5 млрд сомго, жумуш орундары 16,9 млрд сомго, кызмат көрсөтүүлөр 9,5 млрд сомго.

Учурда, мамлекеттик сатып алуулар Кыргыз Республикасынын "Мамлекеттик сатып алуулар жөнүндө" 2015-жылдын 3-апрелиндеги №72 Мыйзамына (мындан ары Мыйзам) жана бир катар мыйзам алдындагы актыларга ылайык жүргүзүлүүдө. Кыргыз Республикасынын мамлекеттик сатып алуулар тутуму жеткирүүчүлөргө (подрядчыларга) карата ачыктык, айкындык, мыйзамдуулук жана калыс принциптерге негизделген. Мамлекеттик сатып алуулар жаатындагы мыйзамдар Кыргыз Республикасында сатып алууларды жүргүзүүнүн жол-жобосун жөнгө салат, кызыкдар тараптардын ыйгарым укуктарын жана иш-милдеттерин так чектейт жана сатып алуулар жол-жоболорун жүргүзүүдө арыздануу механизмин караштырат.

Мыйзамда мамлекеттик сатып алуулардын бир этаптуу, эки этаптуу, жөнөкөйлөтүлгөн, бааны төмөндөтүү жана түз келишим түзүү ыкмасы сыяктуу ыкмалары каралган. Ошондой эле, Мыйзамда бир баскычтуу ыкманын эки пакеттүү жолу каралган. Мындан тышкары, Мыйзамда алкактык келишим түзүү үчүн конкурс өткөрүлөт; квалификацияга чейинки процедураларды өткөрүү, ошондой эле борборлоштурулган сатып алууларды жүргүзүү. Консультациялык кызматтарды сатып алуу үчүн мыйзамда тандоонун беш ыкмасы каралган: квалификацияга жана наркына жараша тандоо; квалификация боюнча тандоо; туруктуу бюджет шартында тандоо; эң төмөнкү баада тандоо; түздөн-түз келишим түзүү жолу менен тандоо.

Мамлекеттик сатып алуулар жаатындагы азыркы мыйзамдарга ылайык, сатып алуучу уюмдар болуп баардык бюджеттик уюмдар, мамлекеттик жана муниципалдык ишканалар, мамлекеттик үлүшү 50 пайыздан жогору болгон акционердик коомдор саналат. Ошол эле учурда, жеткирүүчүлөр (подрядчиктер) жеке ишкерлер, чакан жана орто бизнестин өкүлдөрү, ири ишканалардын жана компаниялардын, ЖЧК, АК, менчиктин ар кандай түрүндөгү ишканалардын, жергиликтүү жана чет өлкөлүк, керектүү тажрыйбага ээ, салыктарды жана социалдык төгүмдөрдү өз убагында төлөп туруучу ишканалар жана кардар тарабынан берилген башка критерийлерге жооп берергендер болушу мүмкүн.

Ошентип, сатып алуулар үчүн каралган каражаттарды өз каалооңуз боюнча жумшай албайсыз. Ошондой эле, "өзүнуздүн" жеткирүүчүнүздү тандоо мүмкүн эмес, анткени кардарлар тендер өткөрүп, жеткирүүчүлөрдөн келип түшкөн бардык сунуштарды объективдүү жана калыс баалап, сатып алуунун тандалган ыкмасына жараша баа жана сапатка ылайыктуу сунушту тандап алышы керек.

2015-жылдан бери бардык мамлекеттик сатып алуулар http://zakupki.gov.kg мамлекеттик сатып алуулар порталында электрондук түрдө жүргүзүлөт. Бүгүнкү күндө портал жүрүп жаткан мамлекеттик сатып алуулар жөнүндө маалыматтын бирден-бир булагы, ошондой эле сатып алуучу уюм үчүн да, жеткирүүчүлөр (подрядчиктер) үчүн да сатып алуулар процедураларынын бүткүл циклин жүзөгө ашырууга мүмкүндүк берген курал болуп саналат. Сатып алуулар жөнүндө маалымат порталга жарыяланып, анда жеткирүүчүлөр үчүн бардык талаптар жана критерийлер камтылышы керек. Жарыялангандан кийин, каалаган жана катышууга мүмкүнчүлүгү бар адамдардын бардыгы өзүлөрүнүн арыздарын (конкурстук табыштамалар деп аталган) түзүшөт жана порталга электрондук түрдө тапшырышат. Портал ишке киргенден бери (2014-жылдын 2-июну) бүгүнкү күнгө чейин мамлекеттик сатып алуулар веб-порталында 27 590 берүүчү (подрядчик) жана 4072 сатып алуучу уюм каттоодон өттү.

Электрондук мамлекеттик сатып алуулар тутумунун негизги артыкчылыктары:

• Мамлекеттик заказдарды түзүүнүн жана жайгаштыруунун бирдиктүү тартиби;
• Маалыматты оңой алуу;
• Жеткирүүчүлөрдүн ортосунда бирдей атаандаштык шарттарын түзүү;
• Атаандаштыктын күчөшү аркылуу мамлекеттик муктаждыктар үчүн товарларды, жумуштарды жана кызмат көрсөтүүлөрдү сатып алууга бюджеттик чыгымдардын азайышы;
• Мамлекеттик сатып алуулардын жол-жоболорун өткөрүүгө чыгымдарды азайтуу, анткени сатып алуулар жөнүндө жарыялар акысыз жарыяланат;
• Сатып алынган товарлардын, жумуштардын жана кызмат көрсөтүүлөрдүн деталдуу статистикасы (Мамлекеттик сатып алуулардын Башкы классификатору – МСБК аркылуу);
• Кагаз документтердин айланышы кескин кыскарышы;
• Мамлекеттик сатып алуулар жол-жоболорунун ачык-айкындуулугун жогорулатуу.

Порталда төмөнкү функциялар иштейт:

1. Процесстин катышуучуларын жөнөкөйлөтүлгөн каттоо;
2. Конкурстарга ачык катышуу;
3. Конкурстук документтердин ачыктыгы;
4. Сатып алуулар процедуралары учурунда чечимдерди кабыл алуунун ачыктыгы;
5. Арыздарды онлайн режиминде берүү;
6. Бааларга мониторинг жүргүзүү мүмкүнчүлүгү;
7. Ченемдик укуктук базага ачык мүмкүнчүлүк;
8. Конкурстардын жеңүүчүлөрү жөнүндө ачык маалымат.

Кыргыз Республикасынын Финансы министрлигинин алдындагы Мамлекеттик сатып алуулар департаменти мамлекеттик сатып алуулар тутумун туруктуу негизде өркүндөтүү боюнча чараларды көрүүдө.

Жүргүзүлүп жаткан мамлекеттик сатып алууларды, келип түшкөн даттанууларды жана кайрылууларды талдоонун жана мониторинг жүргүзүүнүн негизинде, ата мекендик өндүрүүчүлөрдү колдоо, мамлекеттик сатып алуулардын жол-жоболорун жөнөкөйлөтүү, коррупциялык тобокелдиктерди азайтуу максатында, мамлекеттик сатып алуулар жаатындагы мыйзамдарды өркүндөтүү боюнча чаралар көрүлүүдө. Ошондой эле, порталдын иш-аракетин өркүндөтүү, мыйзамдардын талаптарына шайкеш келтирүү жана башка маалыматтык тутумдар менен интеграциялоо иштери жүрүп жатат. Бүгүнкү күндө портал интеграцияланган:

• бюджеттик уюмдар тарабынан сатып алууларды жүргүзүүдө чыгымдардын сметасын, түзүлгөн келишимдердин көлөмүн жана үнөмдөлгөн каражаттарды эсепке алуу максатында "IS Казына бюджет" Борбордук казыналыгынын тутуму менен;
• салык карыздары жана социалдык төлөмдөр боюнча карыздар жөнүндө маалыматтарды автоматтык түрдө алуу үчүн Мамлекеттик салык кызматынын маалымат базасы менен (2019);

Орто мөөнөттүү келечекте төмөнкү чараларды ишке ашыруу пландаштырылууда:

• Жеке кабинеттердин коопсуздугун жогорулатуу, ЕАЭБ өлкөлөрүндө электрондук кол тамганы (ЭКТ) өз ара таануу үчүн программаларды шайкеш келтирүү жана иштеп чыгуу, ошондой эле мамлекеттик сатып алуулардын веб-порталында конкурстарды өткөрүү жана ЭКТ колдонуп документтерге кол коюу үчүн электрондук кол тамганы (ЭКТ) киргизүү. Мамлекеттик сатып алуулардын веб-порталын авторизациялоо жана колдонуучуларды идентификациялоо менен EКТге толук өтүү 2021-жылдын 1-январынан тартып, мамлекеттик сатып алуулардын веб-порталынын бардык колдонуучулары ЕКТ сатып алгандан кийин жүргүзүү пландаштырылууда. 2020-жылдын октябрь айынан декабрь айына чейин мамлекеттик сатып алуулар веб-порталынын колдонуучулары тарабынан электрондук кол тамганы сатып алууга убакыт берилди.
• Порталда "консультациялык кызматтар" модулун киргизүү. Учурда модул иштелип чыгып, электрондук мамлекеттик сатып алуулар тутумунун тесттик чөйрөсүндө даярдык иштери жүрүп жатат, андан кийин консультациялык кызмат көрсөтүүлөргө пилоттук конкурстар өткөрүлөт. Жумуштарды 2020-ж. аягына чейин бүтүрүү пландалууда.
• Тендерден кийинки этаптын ачыктыгын камсыз кылуу. Тийиштүү өзгөртүүлөрдү "Мамлекеттик сатып алуулар жөнүндө" Кыргыз Республикасынын Мыйзамына өзгөртүүлөрдү киргизүү тууралуу" мыйзам долбоорунда каралган. Мыйзамга керектүү өзгөртүүлөр киргизилгенден кийин, сатып алуулар келишими түзүлгөндөн кийин болуп жаткан процесстердин ачык-айкындуулугун камсыз кылуу үчүн тендерден кийинки этапты (предмети жана сатып алуу баасы, жеткирүү графиги, төлөө шарттары) чагылдыруу менен порталдын функционалдуулугун өркүндөтүү керек.
• Керектүү маалыматтарды натыйжалуу алмашуу үчүн мамлекеттик сатып алуулар порталын башка мамлекеттик органдардын маалыматтык тутумдары менен интеграциялоо.
• Жеткирүүчүлөрдүн (подрядчиктердин) негизсиз даттанууларды берүүнү кыскартуу жана даттануулар боюнча Көзкарандысыз ведомстволор аралык комиссиянын ишмердүүлүгүн стимулдаштыруу үчүн акы төлөнүүчү даттануулар механизмин ишке ашыруу. Белгилей кетсек, учурда Комиссиянын мүчөлөрү коомдук негизде иштеп жатышат (акысыз).
• Белгиленген даттануу механизминин туруктуулугун камсыз кылуу үчүн, даттануу үчүн төлөмдү киргизүү керек. Буга чейин Мыйзамга тиешелүү өзгөртүүлөр киргизилген жана даттанууларды кароо кызматтарын акы төлөнүүчү мамлекеттик кызматтардын тизмесине киргизүү боюнча даярдык иштери жүрүп жатат.
• Алдамчылык, сапатсыз товарларды жеткирүү жана келишимдик милдеттенмелерди адилетсиз аткаруу фактыларынын алдын алуу максатында, мамлекеттик сатып алуулардын катышуучуларынын профилинин болушун камсыз кылган берүүчүлөрдүн (подрядчылардын) маалымат базасын түзүү. Өз кезегинде, бул жеткирүүчүлөр (подрядчиктер) жөнүндө ишенимдүү жана заманбап маалыматтарды алууга мүмкүндүк берет, анткени жеткирүүчүлөрдүн (подрядчиктердин) түзүлгөн Маалыматтар базасын учурдагы мамлекеттик маалыматтык ресурстар менен интеграциялоо пландаштырылууда. Бул чара департаменттин талабы боюнча USAIDдин техникалык жардамынын алкагында жүргүзүлүп жатат.
• Тиешелүү программалык продуктуларды иштеп чыгуу жана ишке киргизүү аркылуу коомдук мониторинг жүргүзүү инструментин түзүү.