Орумбаев Темирлан Азаматулы
“Ресурстарды үнөмдөө өндүрүштүк логистикасы "
Казак-Герман Университети (DKU)
Илимий жетекчиси - Кегенбеков Ж.К.,
Т.и.д., доцент,
Казак-Герман Университети (DKU)
Аннотация
Иммитациялык моделдөө ыкмасы процесстерди чындыгында кандай болоорун сүрөттөгөн моделдерди курууга мүмкүндүк берет.
Мындай моделде окуялардын агымдары жана аткаруу убактысы менен бир окуя үчүн же бир нече сыноолор үчүн эксперимент жүргүзсө болот. Анын учурунда натыйжалар жазылып, тиешелүү тыянактар чыгарылышы мүмкүн.
Анализдөө ыкмаларын колдонуу менен изилдөө кыйынга турган массалык тейлөө тутумдарга (МТТ) тутумдардын чоң классы кирет. Бул иштин максаты - иммитациялык моделдөө аркылуу жүргүнчүлөрдүн агымын божомолдоочу көрсөткүчтөрдү алуу мүмкүнчүлүгү. Максатка жетүү үчүн төмөнкү милдеттер коюлган:
Белгилүү бир окуялар МТТнин бир абалдан экинчи абалга өтүшүнө - арыздардын келип түшүүсү жана аларды аткаруу таасир этет. Окуялардын агымы биринин артынан экинчиси кокустан келип чыккан кокустуктардын пайда болушунун ырааттуулугунан келип чыгат. Көпчүлүк учурда, бүтүндөй тутумдун иш-аракеттери бир эмес, бир нече окуялардын агымы менен аныкталат.
Ачкыч сөздөр: логистика, моделдөө, жүргүнчүлөрдүн агымы, коомдук транспорт, транспорттук тутум.
Транспорттук тутум жыл сайын туруксуз факторлордун таасири астында өнүгүп турат, бул коомдук транспорттун иштөө чөйрөсүнө сөзсүз таасирин тийгизет. Шаардын дагы, жеке ишканалардын дагы коомдук транспорт жана транспорттук тармактар жаатында негизги милдети - жеткиликтүү, ишенимдүү, туруктуу жана ыңгайлуу жүргүнчүлөрдү ташуу кызматын түзүү жана камсыз кылуу.
Учурда жүргүнчүлөрдү ташууну уюштуруунун көрсөткүчү анчалык деле жакшы эмес, атүгүл аны жаман деп айтууга болот. Ташууну пландаштырууда көйгөйлүү кырдаалдар төмөнкү факторлор менен байланыштуу [1, 25 б.]:
Жогоруда айтылган көйгөйлөрдүн бардыгы тенденцияларды изилдөө жана жүргүнчүлөрдүн агымын түзүү, ошондой эле жүргүнчүлөрдүн агымынын божомолдоо менен кыйыр түрдө байланыштуу эмес. Жүргүнчүлөрдүн агымын моделдөө жана божомолдоо көбүнчө кийинкилерди камтыйт [2, 102 б.]:
Кайсы гана шаардын болбосун администрациясы ушул маршруттардагы жүргүнчүлөрдү ташуунун көрсөткүчтөрүн эске албай, кырдаалды талдабай туруп, айрым каттамдарды жоюуга аракет кылган жана кыла берет. Шаардык администрациянын мындай шашылыш чечими шаар тургундарынын нааразычылыгын жараткан: жокко чыгарылган каттамдардын башкалары жок болгондуктан, жетиш үчүн бир нече унааларды алмаштыруу болгон муктаждык пайда болуп, жүргүнчүлөрдүн жол кире чыгымын көтөрүп жатат. Андан кийин, алар кайрадан ушул каттамдарды баштоого аргасыз болушат, биздин администрация бул ийгиликсиз аракеттен канча ресурстарды жоготконун элестетүү кыйын [3, 113 б.].
Бирок бардык өзгөрүүлөр, күчүнө кирерден мурун, шаардын транспорттук түйүнүнүн моделин окшоштура алган иммитациялык чөйрөдө текшерилет деп ойлосок, анда кандайдыр бир каттам жокко чыгарылса, анын кесепеттерин алдын-ала билип алмакпыз. Эгерде биз башында коомдук транспортко күн сайын муктаж болгон адамдардын санын билген болсок, анда керексиз маршруттарды жокко чыгарып же керектүүлөрүн кошуп, маршруттарды алдын-ала бөлүп алса болот эле.
AnyLogic программасы объектке багытталган тутумга негизделген. Комплекстүү тутумдарды түшүнүүгө карата мындай ыкма бүгүнкү күндө маалыматтын татаалдыгын башкаруунун эң мыкты ыкмаларынын бири болуп саналат, бул теория татаал системанын түзүлүшүн жөнөкөй жана табигый жол менен көрсөтүүгө жана өздөштүрүүгө мүмкүнчүлүк берет [5].
Аткарылган иштин натыйжасы - керектүү варианттарга оңой эле көнүп кете турган "ийкемдүү" модель. Модель - жүргүнчүлөрдү ташуунун көрсөткүчтөрү боюнча божомол, анда транспорттун жана жөө жүргүнчүлөрдүн кыймылын жөнгө салууга болот. Бул модель көптөгөн параметрлерди жөндөө мүмкүнчүлүгүнө ээ, бул керектүү кырдаал үчүн маанини тандап алууга мүмкүндүк берет. Кийинки параметрлерди өзгөртүүгө мүмкүн:
Шаарда транспорттук кырдаал көбүнчө көйгөйлүү аймагы, анткени коомдук жана жеке транспорттун саны көп. Натыйжада унаа тыгыны тез-тез болуп турат. Ошондой эле, бул аймакта темир жол бекети, бир нече соода борборлору бар. Бул факт жүргүнчүлөрдүн агымы көптүгүнөн кабар берет.
Иштин негизинде үч режимде иштеген моделди курууга болот. Бул иште жөө жүргүнчүлөрдүн кыймылын жалпы учурун ээн маалыматтар менен карайбыз, аялдаманын иш жүгүнүн графигин түзөбүз. Жүргүнчүлөр агымынын көрсөткүчтөрүнүн божомолун жасайбыз. Кирип келе жаткан жөө жүргүнчүлөрдүн жана автоунаалардын санын жөнгө сала алабыз.
Мындай иммитациялык модель коомдук транспорттун иштешин гана эмес, жүргүнчүлөрдүн агымын божомолдоого мүмкүнчүлүк берет, аны биз берилген параметрлердин негизинде алабыз. Шаардык транспорттун ишин уюштурууга эмне жардам берет.
Келечекте, курулган моделдин негизинде шаарды толугу менен изилдөө мүмкүн. Шаарда төмөнкү параметрлерди өзгөртүүгө болот:
Ошентип, келечекте, тиешелүү статистикалык маалыматтардын болушу менен, алар чыныгы кырдаалдын моделин түзүү жана шаардын транспорт тутумундагы айрым терс көрүнүштөрдү оңдоо үчүн колдонулушу мүмкүн. Ар бир жеке транспорттук түйүн үчүн жүргүнчүлөрдү ташуунун маанисин билсек, автобустарды каттамдар боюнча бөлүштүрүп, керек болсо кошуп же алып салса болот, ошону менен шаарга киреше көбөйүп, жоготуулар азаят.
Библиографиялык тизме
1. Аррак, А. О. Социально-экономическая эффективность пассажирских перевозок / А. О. Аррак. – Таллинн: 1982 г. - 200 c.
2. Артынов, А. П. Автоматизация процессов планирования и управления транспортными системами / А. П. Артынов, В. В. Скалецкий. – М.: Наука, 1981. - 272 с.
3. Алиев, А.С. Моделирование транспортных потоков в крупном городе с применением к московской агломерации / А. С. Алиев, А. И. Стрельников, В. А. Швецов, Ю. З. Шершевский // Автоматика и телемеханика. — 2005. —№11. –С.113-125.
4. Кобелев, Н. Б. Основы имитационного моделирования сложных экономических систем: учебное пособие / Н. Б. Кобелев. – М.: Дело, 2003. — 336 с.
5. Сайт разработчика программного обеспечения AnyLogic // https://www.anylogic.ru/ (был доступен 8 января 2021 года).
